Анатоль Статкевіч-Чабаганаў
Вяртанне да вытокаў
«Роднае слова», 09/2011
КРУКОЎСКІЯ ГЕРБА «КОРВІН»
Радаводнаму дрэву маіх продкаў належаць знакамітыя галіны Рэутаў і Крукоўскіх, якія аб’ядналіся праз Ефрасінню — дачку Гераніма Стэфанавіча Крукоўскага. 30 студзеня 1799 г. яна выйшла замуж за Аляксандра Іванавіча Газдава-Рэута. Вянчанне адбылося ў Яроміцкай Раство-Багародзіцкай царкве. Маладая паходзіла з Кутнева, а малады — з Мардвілавіч, што побач з Пагостам Слуцкага павета. Мы ўжо пісалі пра тое, што Пагост у тыя часы быў знакамітым мястэчкам, дзе сярод насельніцтва пераважалі купцы і мяшчане, а мясцовыя кірмашы былі вядомыя па ўсёй акрузе.
Ефрасіння Крукоўская і Аляксандр Рэут — прабабуля і прадзед Аляксандра Платонавіча Карафа-Корбута, майго прадзеда.
Звесткі пра род Крукоўскіх захаваліся ў шматлікіх архіўных дакументах. Гэты род, далучаны да шляхецкага саслоўя, валодаў гербам «Корвін». Вось як ён выглядае: на чырвоным полі — чорны воран, які стаіць на бервяне з адсечанымі чатырма сукамі. Воран трымае ў дзюбе залаты пярсцёнак, а ў шлеме, па-шляхецку каранаваным, — тры страусавыя пяры.
Назва герба паходзіць ад рымскіх Корвінаў. У часы кіравання Тыберыя афіцэр Рымскай імперыі Марк Валерый Месалій Корвін змагаўся з баскамі. У адной з цяжкіх бітваў у мужнага воіна зламаўся меч. Убачыўшы гэта, баск па імені Француж хацеў забіць праціўніка, але тут нечакана прыляцеў чорны воран і сеў на шлем Марка. Сваімі крыламі, дзюбай і крыкам ён абараніў яго. Вось таму ў знак удзячнасці і трымае на гербе той воран у дзюбе залаты пярсцёнак з каштоўным каменем...
Прадзед Ефрасінні і мой продак, Крыштаф Крукоўскі, згадваецца ў многіх старажытных дакументах. З павагай пра яго гаворыцца ў атэстаце харунжага Навагрудскага ваяводства:
«Я, Стэфан Францкевіч Радзімінскі, харунжы Навагрудскага ваяводства, пацвярджаю той маёй атэстацыяй, што пан Крыштаф... сын яго міласці Мікалая Крукоўскага, ставіў каня казацкага і сам у службе пад харугвай Навагрудскага ваяводства ад дня 18 лістапада 1659 года да дня 8 лютага 1660 года пастаянна... выступаў пры харугве, выконваючы павіннасць рыцарскую ад маёнтка свайго названага Стараселе, што ў Навагрудскім ваяводстве знаходзіцца... Пісаны ў Навагрудку. Года 1660 лютага 8 дня».
У тыя часы ўладальнікі маёнткаў павінны былі або выставіць конніка для войска, або самі выконваць воінскую павіннасць, бараніць Радзіму.
Цікавы і «Ліст зямяніна Навагрудскага ваяводства Стэфана Крукоўскага і яго жонкі Ганны Шыкераўны аршанскаму падчашаму Мікалаю Крукоўскаму і яго жонцы Марыяне Скарынянцы на продаж паловы маёнтка Стараселле», па якім дзед Ефрасінні Крукоўскай прадаў дваюраднаму брату за дзве з паловай тысячы злотых «жыллё з пабудовамі рознымі, дворнымі і гуменнымі, з... агародамі, расчысткай лесу, палямі, засценкамі, што знаходзяцца ў розных месцах, зааранымі і незааранымі, нашымі пушчамі, барамі, гаямі, зараснікамі з бортным дрэвам, сенажацямі травянымі і балотнымі, з рэкамі і рэчкамі, з падданымі, што жывуць на той жа зямлі, з іх жонкамі, дзецьмі, маёмасцю і рознымі павіннасцямі. Вольны і ўладарны будзе яго міласць пан Мікалай Крукоўскі аршанскі падчашы і пані жонка яго той часткай нашага Стараселля распараджацца». Ліст быў напісаны 15 снежня 1710 г.
Знайшоўся ў кнігах Літоўскага трыбунала і тастамент Стэфана Крукоўскага ад 3 кастрычніка 1723 г., з якога вынікае, што, акрамя Стараселля, у Стэфана быў яшчэ ў закладзе за 4 тысячы польскіх злотых маёнтак Губенічы ў Мінскім ваяводстве, адкуль гаспадар прызначыў у пасаг дачцэ Кацярыне адну тысячу польскіх злотых, дзве каровы і каня. Усю астатнюю маёмасць завяшчаў сыну:
«астатак жа ад усяго, што пасля мяне застанецца з гаспадаркі... запісваю сыну майму міламу Гераніму Крукоўскаму».
У лісце з кнігі Літоўскага трыбунала ад 29 сакавіка 1752 г. Геранім Крукоўскі, бацька Ефрасінні, пацвярджае Станіславу Бянклеўскаму, мужу сваёй сястры Кацярыны, што ў яе пасаг уваходзяць 1400 польскіх злотых, а таксама «падданы Трафім Дубовік са сваім сямействам... вольна і ўладарна паны Станіслаў і Кацярына Бянклеўскія браслаўскія лоўчыя гэтым падданствам... могуць кіраваць і распараджацца».
З пастановы Мінскага дваранскага дэпутацкага сходу вядома, што Крукоўскія прадставілі свой род у дзевяці пакаленнях «ад прарадзіцеля Мікалая з Ротнай», які валодаў «земскімі маёнткамі з сялянамі Стараселлем і Медрылесем». Гэтыя маёнткі пазней сыны Мікалая, Крыштаф і Аляксандр, атрымалі ў спадчыну. У пастанове таксама гаворыцца, што «...пан Аляксандр Мікалаеў Крукоўскі быў чарнігаўскім лоўчым» і меў родзічаў, якія валодалі маёнткамі ў Валынскай губерні. Таму рашэнне Мінскага дваранскага дэпутацкага сходу было адзінагалосным: Крукоўскіх «прыроднымі і старажытнымі польскімі дваранамі прызнаць і ў радаводныя губерні Мінскай кнігі ў частку шостую ўпісаць».
Жонкай Мікалая Крукоўскага была Марыяна Скарына. Гэта быў яе другі шлюб. З папярэдніх даследаванняў вядома, што яе першым мужам быў Мікалай Быкоўскі, а трэцім — Станіслаў-Дамінік Карыбут-Дашкевіч. Пасля смерці Станіслава-Дамініка Марыяна разам з дзецьмі судзілася ў Навагрудскім гродскім судзе ў 1730 г. з ротмістрам Навагрудскага ваяводства Мікалаем Совічам Корсакам і яго жонкай Барбарай Тышкевіч.
Мяне вельмі зацікавіла паходжанне Марыяны Скарыны, якая была жонкай маіх продкаў Станіслава-Дамініка Карыбут-Дашкевіча і Мікалая Крукоўскага.
Падчас перагляду актавых кніг Рэчыцкага земскага суда Пінскага павета ўдалося высветліць, што сын Марыяны, Лявон Карыбут-Дашкевіч, смаленскі мечнік, даводзіўся дваюрадным братам Юрыю Аляксандравічу Скарыну, рэчыцкаму падстолію. Гэта дало падставу лічыць, што імя па-бацьку Марыяны — Стэфанаўна і што паходзіць яна з роду Скарынаў герба «Друцк», якія жылі на Піншчыне з пачатку ХVII ст. Продак Марыяны, Фурсіян Скарына, займаў пасаду рэчыцкага гродскага пісара прыкладна да 1627 г.
Сёння вельмі важна высветліць сувязь паміж названымі Скарынамі і родам знакамітага першадрукара Францішка Скарыны з Полацка. Але гэта ўжо тэма для іншага даследавання.
Пераклад з рускай мовы.
Аўтар ахвяруе ганарар на развіццё часопіса
Працяг будзе.